Dạ dày nằm ở phần trên của bụng. Các cơ quan tiêu hóa trong bụng phối hợp với nhau để hấp thụ chất dinh dưỡng và tiêu hóa thức ăn. Hệ thống này bao gồm dạ dày, túi mật, gan, tuyến tụy, ruột và hệ tiết niệu.
Sự hoạt động của các cơ quan tiêu hóa có tính phụ thuộc lẫn nhau. Khi một cơ quan gặp vấn đề, nó có thể ảnh hưởng đến chức năng của các cơ quan khác. Ví dụ, sỏi mật có thể chặn ống mật, làm suy giảm chức năng gan, hoặc chặn ống tụy dẫn đến viêm tụy và các biến chứng nghiêm trọng.
Các vấn đề thường gặp ở hệ tiêu hóa bao gồm đau, thay đổi cân nặng bất thường, rối loạn tiêu hóa, sốt và vàng da.
Bài viết này sẽ giới thiệu chi tiết về từng cơ quan tiêu hóa trong ổ bụng, cách chúng phối hợp hoạt động và các vấn đề sức khỏe thường gặp.
Sơ đồ hệ tiêu hóa
Các cơ quan tiêu hóa trong ổ bụng không hoạt động độc lập. Chúng cần sự phối hợp của các cơ quan trong miệng và ngực — như thực quản và lưỡi — để nhai, vận chuyển thức ăn và thực hiện các chức năng tiêu hóa cơ bản.
Ổ bụng cũng chứa hệ tiết niệu. Vùng chậu — phần dưới của ổ bụng — là nơi chứa các cơ quan sinh sản.
Dạ dày
Thức ăn di chuyển từ thực quản xuống dạ dày. Tại đây, dạ dày tiêu hóa thức ăn thông qua hoạt động co bóp và các enzyme hóa học.
Dạ dày có ba lớp cơ: lớp xiên bên trong, lớp vòng ở giữa và lớp dọc bên ngoài — cùng phối hợp để nghiền nhỏ thức ăn.
Các axit, đặc biệt là axit hydrochloric, tiếp tục tiêu hóa thức ăn và tạo thành chất lỏng gọi là “chyme” (dịch vị). Một hệ thống tế bào chuyên biệt — gồm tế bào viền, tế bào chính, tế bào G, tế bào cổ tuyến nhầy và tế bào D — tham gia vào quá trình tiêu hóa hóa học bằng cách tiết axit dạ dày.
Dạ dày còn có chức năng lưu giữ thức ăn cho đến khi chuyển tiếp vào các phần khác của đường tiêu hóa.
Túi mật
Túi mật là một cơ quan nhỏ hình quả lê nằm cạnh gan, ở phần trên bên phải ổ bụng. Gan sản xuất mật — một chất giúp tiêu hóa chất béo, cholesterol và tiêu diệt vi khuẩn. Túi mật có nhiệm vụ lưu trữ và tiết mật khi cần thiết.
Mật đóng vai trò thiết yếu trong việc tiêu hóa chất béo, bài tiết cholesterol và có tác dụng kháng khuẩn.
Mật được vận chuyển vào túi mật qua ống gan chung, sau đó đi vào ống túi mật. Từ đây, túi mật giải phóng mật qua ống mật chủ, qua ống tụy và cuối cùng đến ruột non.
Con người vẫn có thể sống bình thường khi không có túi mật.
Gan
Gan là một cơ quan sống còn với nhiều thùy, giúp cơ thể tiêu hóa và tích trữ chất dinh dưỡng. Đây là cơ quan lớn nằm ở phía trên bên phải của bụng, ngay dưới xương sườn.
Một trong những chức năng chính của gan là sản xuất và tiết mật vào túi mật. Gan còn tạo ra protein hỗ trợ đông máu, lọc chất độc như rượu khỏi máu, phân hủy hồng cầu già, dự trữ glycogen và các vitamin thiết yếu.
Tuyến tụy
Tuyến tụy là một cơ quan thiết yếu, có hình dạng dài và hẹp, nằm ở vùng trung tâm trên của bụng, hơi lệch về bên phải. Nó hoạt động chặt chẽ với túi mật và gan. Bất kỳ vấn đề nào ở gan hoặc túi mật đều có thể ảnh hưởng đến tuyến tụy.
Chức năng quan trọng nhất của tuyến tụy là tiết insulin (giúp loại bỏ glucose khỏi máu) và glucagon (giúp giải phóng glucose vào máu).
Tuyến tụy còn sản xuất hormone somatostatin (điều hòa cân bằng đường – muối) và peptide hoạt mạch ruột (kiểm soát việc tiết và hấp thu nước trong ruột).
Ruột non
Thức ăn từ dạ dày di chuyển xuống ruột non — nơi diễn ra phần lớn quá trình hấp thu dinh dưỡng. Ruột non sử dụng enzyme từ gan và tụy để hỗ trợ tiêu hóa. Các tuyến trong ruột tiết ra hormone và enzyme như gastrin, secretin và pro-glucagon để thúc đẩy quá trình tiêu hóa và hấp thu.
Ruột non nằm ở vùng giữa đến dưới ổ bụng, gồm ba phần chính:
- Tá tràng: xử lý thức ăn dạng lỏng từ dạ dày và tiếp nhận enzyme từ gan và tuyến tụy.
- Hỗng tràng: thực hiện phần lớn quá trình tiêu hóa và hấp thu dinh dưỡng.
- Hồi tràng: kết nối với ruột già qua van hồi – manh tràng, cho phép thức ăn di chuyển tiếp.
Ruột già
Ruột già có kích thước lớn hơn ruột non và nằm ở phần dưới bụng, kéo dài đến trực tràng và hậu môn. Tại đây, chất thải chưa tiêu hóa từ ruột non được chuyển thành phân. Ruột già cũng hấp thu nước và điện giải, đồng thời chứa vi khuẩn có lợi giúp phân hủy một số chất dinh dưỡng như vitamin K.
Ruột già bao gồm các phần: manh tràng, đại tràng ngang, đại tràng lên, đại tràng xuống và đại tràng sigma. Ruột thừa — một phần phụ nhỏ hình ngón tay — có thể bị viêm nhiễm (viêm ruột thừa).
Cách các cơ quan phối hợp hoạt động
Các cơ quan trong ổ bụng tạo thành một hệ tiêu hóa hoàn chỉnh, cùng phối hợp để hấp thu dinh dưỡng và đào thải chất thải.
- Dạ dày ở phần trên bụng tiếp nhận thức ăn từ thực quản.
- Gan nằm ở vùng trên bên trái, trong khi tuyến tụy nằm ở khu vực giữa đến bên phải, cùng tiết enzyme hỗ trợ tiêu hóa.
- Túi mật đảm nhiệm việc dự trữ và tiết mật.
- Thức ăn đi qua ruột non để hấp thu nước và dinh dưỡng, sau đó vào ruột già và cuối cùng đến hậu môn, trực tràng — nơi tạo thành phân.
Hệ tiết niệu cũng là một phần quan trọng trong ổ bụng. Thận — có hình dạng như hạt đậu — nằm gần vùng giữa bụng về phía sau, thực hiện chức năng lọc và xử lý chất thải.
Nước tiểu được dẫn từ thận qua niệu quản đến bàng quang ở vùng chậu. Bàng quang giữ nước tiểu cho đến khi cơ thể sẵn sàng thải ra ngoài qua niệu đạo.
Vấn đề thường gặp
Một số vấn đề phổ biến của hệ tiêu hóa trong ổ bụng bao gồm:
- Viêm ruột thừa: tình trạng nhiễm trùng hoặc viêm ở ruột thừa, có thể dẫn đến vỡ ruột thừa nếu không được điều trị kịp thời.
- Sỏi mật: các viên sỏi trong túi mật có thể di chuyển vào ống dẫn, gây ra nhiều biến chứng.
- Ợ nóng: tình trạng axit dạ dày trào ngược gây cảm giác nóng rát ở vùng ngực.
- Táo bón: phân khô cứng, đi ngoài ít hoặc khó khăn.
- Đau bụng: có thể do nhiều nguyên nhân như đầy hơi, loét, sỏi mật, hội chứng ruột kích thích và các bệnh lý khác.
Tóm tắt
Hệ thống tiêu hóa trong ổ bụng là một mạng lưới phức tạp với các cơ quan có mối liên hệ chặt chẽ. Khi một cơ quan gặp vấn đề, nó có thể gây đau đớn hoặc ảnh hưởng đến hoạt động của các cơ quan khác.
Ngoài ra, ổ bụng còn chứa nhiều cơ và xương, trong đó có xương sườn — những cấu trúc này cũng có thể trở thành nguồn gốc gây đau nếu bị tổn thương.
